فیروزه چیست؟

سنگ فیروزه همواره در طول تاریخ مورد توجه مردم بوده است. شاید مهم ترین دلیل اهمیت بشر در طول تاریخ نیز مربوط به خواص سنگ فیروزه باشد. از انواع سنگ های فیروزه می توان به فیروزه شجر و عجمی اشاره کرد. از ویژگی های سنگ فیروزه می توان به رنگ جذاب آن اشاره کرد که بسته به رنگ آن آبی آسمانی یا آبی تیره می تواند بسیار گران یا ارزان باشد. در این مقاله به سوالات زیر پاسخ می دهیم: تاریخچه سنگ فیروزه چیست و منابع آن کجاست؟ سنگ فیروزه چه ویژگی هایی دارد؟ باورها و خرافات در مورد قدرت ماورایی این سنگ قیمتی چه بود؟در زیر به تمام سوالات پاسخ خواهیم داد تا رازهای پنهان این گوهر فاش شود

تاریخچه سنگ فیروزه

فیروزه به عنوان یکی از قدیمی ترین سنگ های جهان، سابقه ای طولانی دارد. این سنگ به دلیل رنگ جذابش حداقل در هزاره ششم و پنجم قبل از میلاد مورد توجه مردم قرار گرفت و مورد استفاده قرار گرفت. کاوش های باستان شناسی نشان می دهد که سه هزار سال قبل از میلاد. فرمانروایان مصر باستان از این سنگ قیمتی زیبا برای تزئینات آرایشی، طلسم یا دفن با مومیایی های خود استفاده می کردند. به همین دلیل، ذخایر محدود آن در مصر به سرعت در حال اتمام است

مشخصات سنگ فیروزه

فیروزه کانی هیدروفسفات آلومینیوم و مس با ساختار کریستالی تری کلینیک، شفافیت کدر و مومی شکل و سختی 5-6 درجه در مقیاس موس است. این سنگ تحت تاثیر محلول های اسیدی در محیط آبی به وجود می آید و به صورت توده های فشرده یا نوارهای مجزا در داخل شکاف سنگ ها به صورت گرد یا توده ای یافت می شود.

بهترین مناطق از نظر آب و هوایی برای تشکیل این سنگ مناطق خشک هستند. این سنگ قیمتی معمولاً در مناطقی یافت می شود که سنگ ها از فعالیت های آتشفشانی باقی مانده اند یا گرمای زمین در تشکیل آن نقش داشته است. فیروزه سنگی است با بافت متخلخل و هر چه تخلخل و حباب در داخل این سنگ کمتر باشد درصد خلوص آن بیشتر و در نتیجه سختی و استحکام آن بیشتر و احتمال شکستگی و ترک خوردن برای استخراج اولیه یا آسیاب کمتر است. به دلیل وجود منافذ زیاد در این سنگ می توان از نمک مس و آنیلین برای زیبایی آن استفاده کرد

رگه های قهوه ای سنگ فیروزه

اغلب در این سنگ به دلیل اکسید شدن آهن رگه های قهوه ای دو سانتی متری از ماده معدنی لیمونیت قابل مشاهده است، وجود ذرات ریز ماسه یا رگه هایی از اکسید منگنز یا یشم سبز رنگ این سنگ را خاکستری می کند. این سنگ می تواند توده های فشرده و مخلوط با کانی های مالاکیت و کریزوکوال را تشکیل دهد

این سنگ قیمتی سیاه رگه ای "فیروزه تار عنکبوتی" نام دارد. در موارد نادری که رگه های آن طلایی است، ارزش آنها بسیار بیشتر است. رنگ های آبی-سبز کم رنگ و آبی-سبز ارزش کمتری دارند. این رنگ ها به دلیل وجود عناصر کم یا زیاد مانند مس و آهن است. همچنین وجود ادغام هایی مانند پیریت و هماتیت در سنگ فیروزه به جای مانده از سنگ میزبان رگه های طلایی زیبایی به آن می دهد که البته بر قیمت آن می افزاید.آبی دست بسیار کمیاب است. شاید به همین دلیل است که فیروزه نیشابور به خاطر رگه های زیبا و رنگ آبی آسمانی اش شهرت جهانی دارد!

ویژگی های سنگ فیروزه از نظر رنگ

رنگ جذاب و آبی این نگین زیبا به دلیل وجود عنصر مس است. اگر این سنگ در منطقه ای استخراج شود که میزان معادن مس بیشتر باشد، رنگ آبی آن بیشتر آبی آسمانی می شود. معمولا تغییر رنگ فیروزه از آبی به سبز به دلیل از بین رفتن آب داخل سنگ به مرور زمان است. دلیل تفاوت رنگ فیروزه ای به نسبت آهن به مس است.

اگر در این معدن مقداری آلومینیوم با آهن جایگزین شود به رنگ سبز و اگر مقدار روی بیشتر باشد به صورت ترکیبی از رنگ زرد و سبز دیده می شود که معمولاً اتفاق نادری است.همانطور که در تصویر می بینید، این انگشتر کمیاب فیروزه ای است که با ترکیب سبز و زرد، جنبه کمتر دیده شده از این سنگ قیمتی را نشان می دهد. جالب است بدانید در صورت وجود مقدار زیادی آهک در محل رشد این سنگ، رنگ آن سفید و روشن تر می شود، البته در موارد معمول دلیل اصلی سفیدی مربوط به اکسید آلومینیوم (Al2O3) است.

منابع سنگ فیروزه در جهان

سنگ فیروزه در ایران، تبت، چین، مصر و جنوب غربی آمریکا نیز یافت می شود. اگرچه درجه خلوص و رنگ محصولات اکثر معادن وی متفاوت است، اما اکثر این سنگ ها حداقل از نظر ظاهری مشابه هستند. فیروزه در مناطق مختلف کشور از جمله نیشابور، باگو (دامگان)، الله آباد و یه آباد (کشمیر)، میدوک و چا فیروزه (شهر بابک) شناسایی شده و بسته به کیفیت و ارزش اقتصادی مورد بهره برداری قرار می گیرد. معدن فیروزه نیشابور قدیمی ترین و مهم ترین معدن کشور است و از شهرت و اعتبار خاصی در جهان برخوردار است.

نیشابور از گذشته های دور شهری مهم در کنار جاده ابریشم بوده که فلات ایران را از یک سو به آسیای مرکزی و از سوی دیگر فلات آناتولی و سواحل مدیترانه را به چین متصل می کرده است. این معادن در نزدیکی مسیری قدیمی قرار دارند که در قدیم محل عبور کاروان های تجاری بوده است.در مصر دو معدن در شبه جزیره سینا وجود دارد که به آنها "کشور فیروزه" می گفتند که از قدیمی ترین معادن شناخته شده در جهان هستند. اکنون ارزش اقتصادی کمی دارند و بومیان به روشی بدوی استخراج می کنند.فیروزه این منطقه سبزتر از همتای ایرانی خود است. امروزه بسیاری از فیروزه هایی که در ایران به فروش می رسد مربوط به شهر بابک کرمان است که چندین سال است منابع بسیار غنی در آن کشف شده است.

معادن فیروزه در اروپا و آمریکا

بخش جنوب غربی آمریکا از نظر تولید سنگ فیروزه بسیار غنی است و مناطقی مانند آریزونا، کالیفرنیا، کلرادو، نیومکزیکو و نوادا به عنوان مراکز عمده تولید آن در این کشور شناخته می شوند. آریزونا در حال حاضر بزرگترین تولید کننده این سنگ در کشور است. نوادا یکی دیگر از ایالت های آمریکا است که با 120 معدن، بخش بزرگی از سنگ فیروزه مورد استفاده در صنعت جواهرسازی را تامین می کند.

بهترین نوع آن در ایالات متحده از معدن Los Crilos در نیومکزیکو به دست می آید و قبل از ورود فاتحان اسپانیایی به قاره جدید، سنگ این معدن به طور گسترده توسط بومیان مورد بهره برداری قرار گرفت. سنگ فیروزه خشن چینی ها نیز سه هزار سال قبل از میلاد مسیح است. آنها این گوهر و تولید محدود را می شناختند و هنرمندانشان از آن برای برجسته کردن آثارشان استفاده می کردند. مارکوپولو همچنین در گزارش خود اشاره می کند که این سنگ در استان سیچوان در چین پیدا شده است. همچنین در بخش های شرقی و غربی استان تبت معادن وجود دارد.

تشخیص اصل و فرع بودن سنگ فیروزه

امروزه کیفیت و ظاهر اصلی سنگ فیروزه در بازار بسیار محدود شده است. البته برخی از آنها به صورت رنگ ثابت که با مواد پلیمری ترکیب می شود به بازار عرضه می شوند. این نوع سنگ ها به دلیل تولید مصنوعی تغییر رنگ نمی دهند و در هر اندازه ای موجود هستند. اگرچه روغن آفت این سنگ قیمتی محسوب می شود، اما چربی ها (پارافین یا مواد پلاستیکی مایع) آن را براق و بادوام کرده و منافذ آن را پر می کند.در گذشته برای زیباتر جلوه دادن این سنگ، روش های اشباع آن با رنگ ها را به کار می بردند. از روغن، موم و مواد پلاستیکی رنگی استفاده می شود. بنابراین با اتصال فلز داغ به این نقاط، بوی بسیار نامطبوعی از پلاستیک حس می شود.

موم و روغن در تماس با فلز داغ عرق می کنند و در سنگ فیروزه باقی می مانند. آنها معمولا سبک تر از همتایان اصلی خود هستند. یکی از مهم ترین راه های تشخیص فیروزه طبیعی، توجه به پشت آن، یعنی سنگ ماتریکس آن (سنگ چسبیده به پشت سنگ) است. فیروزه های نیشابور که فیروزه های تیره یا سفید با پیریت هستند می توانند به ما در شناسایی آنها کمک کنند. روش پیشرفته زاخاری فیروزه های آمریکایی معدن کینگمن را تصفیه می کند که فقط با متر مشخص می شود و معمولاً هیچ نشانه ای ندارند که آیا آن فیروزه تصفیه شده است یا نه! با این روش استحکام فیروزه هم در برابر برش و هم در برابر مواد شیمیایی مقاوم شد.در ایران همچنان از همان روش سنتی استفاده می شود.

شرایط نگهداری از سنگ فیروزه

زمانی که رنگ این سنگ سبز می شود به دلیل از بین رفتن آب طبیعی این سنگ در اثر گرما مانند نور خورشید است، بنابراین حتی سنگ فیروزه مرغوب نیز در دمای بالای 250 درجه سانتیگراد به رنگ سبز مات در می آید. این سنگ قیمتی به آلودگی بسیار حساس است. در موارد دیگر، تغییر رنگ می تواند در اثر تماس با مواد شیمیایی مانند لوازم آرایشی زنانه یا مواد چرب ایجاد شود.

بنابراین بهتر است هنگام شستن دست ها با آب کلر یا صابون انگشتر را از انگشت خود بردارید. سنگ فیروزه در برابر خراش بسیار آسیب پذیر است. نگه داشتن بیش از حد این سنگ در آب باعث شل شدن آن می شود. بهتر است هر ماه یکبار انرژی آن را با قرار دادن آن در کاسه سنگ آهن یا هماتیت خشک و شارژ شبانه در میان سنگ های کریستالی (کوارتز شفاف) دور از نور خورشید تخلیه کنید.

فیروزه سنگ طلسم یا سنگ زندگی

شاید فیروزه قدیمی ترین سنگ قیمتی تاریخ بشر باشد که به عنوان طلسم برای قدرت، موفقیت، محافظت در برابر حوادث و نیروهای شیطانی استفاده شده است. این سنگ گرانبها ریشه در اعماق تاریخ دارد و در باورهای مصری «سنگ زندگی» نیز نامیده می شد. در بازوهای جسد مومیایی شده ملکه زار که در حدود 5500 سال قبل از میلاد بر مصر حکومت می کرد، چهار گردنبند که از قدیمی ترین زیور آلات جهان شناخته می شود، پیدا شد. این سنگ فرهنگ ها را به هم متصل می کند. از مصر باستان، ایران باستان و سلسله شان در چین تا بیشتر بومیان آمریکا، این سنگ قیمتی به عنوان یک سنگ خوش شانس و طلسم مورد احترام بوده است. یافته های باستان شناسی نشان می دهد که ساکنان اولیه نیمکره غربی نیز با خواص این سنگ قیمتی آشنا بوده و از آن به عنوان عامل خوش شانسی و ضامن سلامتی استفاده می کردند.

اعتقاد به سنگ فیروزه در مشرق زمین

این سنگ قیمتی در طول زمان منبع بسیاری از باورهای باستانی بوده است. هندی ها معتقد بودند که قرار دادن انگشتر فیروزه ای در انگشت کوچک و نگاه کردن به ماه نو، ثروت زیادی به ارمغان می آورد. در قرن سوم، مردم بر این باور بودند که این سنگ قدرت محافظت از صاحب خود را از سقوط از اسب دارد و از حوادث مرگبار جلوگیری می کند.علاوه بر این سوارکاران ترک و ایرانی آن را به عنوان طلسم به افسار اسب می بندند تا از عوارض ناشی از نوشیدن آب سرد در هنگام گرم شدن بیش از حد بدن اسب جلوگیری کنند.

کلام آخر:

ما در این مقاله ابتدا به معرفی سنگ فیروزه و ویژگیهای خاص آن پرداختیم و سعی کردیم راههای شناسائی فیروزه اصل و فرع را به شما معرفی کنیم و در ادامه به بررسی تاریخچه آن و خرافات و واقعیت های حول این سنگ پرداختیم .