گروهی از مردم چشم زخم و شور چشمی را جزو امور خرافی دسته بندی می کنند و هیچ گونه اعتقاد و باوری به آن ندارند. با این همه به نظر می رسد که قرآن بر خلاف این باور نه تنها آن را جزو امور خرافی دسته بندی نمی کند بلکه به نمونه هایی از آن نیز اشاره می کند و گزارش های تاریخی قرآنی از گذشتگان و پیشینیان نیز آن را تایید می کند.
بررسی های علمی اثبات کرده است که آدمی دارای نیروی شگفتی است که می تواند آثار مثبت و یا منفی به جای گذارد.
دانشمندان امروز بر این باورند که در برخی از افراد، روح و توان منحصر به فردی است که می تواند اشیا را نه تنها جا به جا کند بلکه مانند اشعه لیزر آن را منفجر و متلاشی نماید. این انرژی گاه از راه چشم، ساطع می شود.
قدرت تخریبی چشم بستگی به نیروی باطنی هر شخص، مختلف است. انسان ها به طور طبیعی از چنین توان و انرژی برخوردار می باشند. البته در برخی از اشخاص به سبب علل طبیعی و یا آموزش های خاص و تحولات درونی و بیرونی تقویت می شود و ناخودآگاه آثار خود را به جا می گذارد ولی این گونه نیست که این نیرو اختصاص به برخی داشته باشد و دیگران از آن محروم باشند بلکه همگان دارای نیرو و توانی از این دست هستند.
مفسران بر این باورند که این نیرو در برخی از چشم ها تقویت شده و شخص از راه امواج ویژه ای می تواند در دیگری تأثیر بگذارد. بسیاری می گویند که افرادی را دیده اند و یا می شناسند که می توانند از راه چشم، حیوانی را بکشند و یا اشیایی را جابه جا کرده و یا وسیله ای را تخریب کنند. به نظر آنان نه تنها نباید در انکار این امور لجاجت کرد بلکه باید امکان وجودی و وقوعی آن را از نظر عقل و علم دور نداشت و آن را پذیرفت.
از حضرت امیرمؤمنان علی (ع) نقل شده که فرمودند: العین حق و الرقی حق؛ چشم زخم حق است و توسل به دعا و خداوند برای دفع آن نیز حق است.
چِشْم‌ْزَخْم آسیبی است که گمان می‌رود از اثر نگریستن برخی افراد، بر انسان‌ها یا موجودات دیگر وارد می‌شود. در قرآن به این کلمه تصریح نشده، اما بیشتر مفسران بر این باورند که آیه و ان یکاد درباره چشم‌زخم نازل شده است. در روایات، به واقعیت داشتن آن تصریح و راه‌هایی برای در امان ماندن از آن توصیه شده که خواندن معوذتین، سوره حمد، آیه الکرسی و آیه «و إن یکاد» از آن جمله است.
باور به چشم‌زخم در فرهنگ عامیانه نیز رایج است. ایرانیان شکستن تخم‌مرغ، دود کردن اسپند، آویزکردن زیورآلاتی که مشتمل بر حرز، تعویذ و چهار قل است و نیز مهره‌های خاصی را برای دفع آن مؤثر می‌دانند.
در روایات
بر پایه روایاتی که در منابع حدیثی فریقین نقل شده، چشم‌زخم واقعیت دارد. در یکی از این احادیث گفته شده اگر چیزی می‌توانست بر قضا و قدر سبقت گیرد، چشم‌زخم بود. در روایاتی که از امامان شیعه رسیده نیز به واقعیت داشتن آن تصریح و راه‌هایی برای در امان ماندن از آن توصیه شده است.
از نظر علمی
خواجه نصیرالدین طوسی در شرح اشارات گفته که ابن سینا چشم‌زخم را از امور ظنی می‌دانسته؛ اما ملاصدرا معتقد است که برخی نفوس در قوه وهمیه به حدی می‌رسند که می‌توانند در مواد خارجی تأثیر بگذارند و چشم‌زخم نیز به همین مقوله تعلق دارد. برخی از دانشمندان نیز معتقدند در چشم نیرویی مغناطیسی نهفته است که با تمرین می‌توان آن را پرورش داد.
قویترین دعای چشم زخم: حرز امام جواد (ع)
کلماتی نظیر رقی و حرز به معنی تعویذ و دعای چشم زخم هستند. تمامی معصومین ما دارای حرز مخصوص خود بوده‌اند. برای مثال انگشتر حرز امام جواد و یا بازوبند حرز امام جواد حاوی دعایی هستند که به دعای حرز امام جواد معروف است و از امام جواد (ع) نقل شده‌است.این حرز معروف‌ترین و توصیه شده‌ترین دعای چشم زخم است. بحث درباره این حرز شریف بسیار مفصل است لذا توصیه می‌شود به لینک‌های داده شده مراجعه نمایید. برای دریافت جزئیات بیشتر از حرز امام جواد برای چشم زخم روی لینک داده شده کلیک نمایید.
امیرالمؤمنین(ع) فرمود:
رسول خدا(ص) حضرت حسن(ع) و حسین(ع) را به این کلمات تعویذ داد:
أُعِیذُکُما بِکَلِماتِ اللّٰهِ التَّامَّةِ، وَأَسْمَائِهِ الْحُسْنَیٰ کُلِّها عامَّةً، مِنْ شَرِّ السَّامَّةِ وَالْهامَّةِ، وَمِنْ شَرِّ کُلِّ عَیْنٍ لامَّةٍ، وَمِنْ شَرِّ حاسِدٍ إِذا حَسَدَ. شما را به کلمات کامل خدا و همه نام های نیکوترش جملگی پناه می دهم، از شرّ هر گزنده و خزنده و از شرّ هر چشم بدچشم و از شرّ حسود آنگاه که حسد ورزد.
آنگاه فرمود:حضرت ابراهیم(ع)، اسماعیل و اسحاق را این چنین تعویذ می کرد.(کلینی، کافی، ص569، حدیث3)
امام علی (ع) می فرماید:
لْعَیْنُ حَقٌّ، وَ الرُّقَی حَقٌّ، وَ السِّحْرُ حَقٌّ، وَ الْفَأْلُ حَقٌّ، وَالطِّیرَهُ لَیْسَتْ بِحَقٍّ، وَالْعَدْوَی لَیْسَتْ بِحَقٍّ، وَالطِّیبُ نُشْرَهٌ، وَالْعَسَلُ نُشْرَهٌ، وَ الرُّکُوبُ نُشْرَهٌ، وَالنَّظَرُ إِلَی الْخُضْرَهِ نُشْرَهٌ.( حکمت 400 نهج البلاغه)
«چشم زخم» حق است و تعویذ (دعایی که برای دفع چشم زخم است) نیز حق است و سِحر حق است و فال (نیک) نیز حق است اما طیره (فال بد) حق نیست و عدوی (اثرگذاری کسی بر دیگری در امور خرافی نیز) حق نیست. بوی خوش، عسل، سوار شدن بر مرکب و نگاه کردن به سبزه، مایه قوت و نشاط است.
پیامبر اکرم(ص) در روایتی فرمودند:«چشم زخم انسان(صحیح و سالم) را داخل قبر می کند و شتر را به دیگ می فرستد»(بحار الانوار، ج 63، ص26، ح 27)
همچنین در روایت دیگری آمده است که روزی جبرئیل(ع) بر پیامبر خدا(ص) نازل شد و حضرت را اندوهگین مشاهده کرد؛ وقتی علت را سؤال کرد،
پیامبر خدا(ص) فرمودند:
«ناراحتی ام به دلیل آن است که امام حسن و امام حسین(ع) را چشم زدند. جبرئیل(ع) عرض کرد:«ای محمد! چشم زخم واقعیت دارد؛ پس آنها را با این جملات تعویذ بفرما».(بحار الانوار، ج 95، ص 127، ح 7)
باور چشم زخم در ادیان دیگر
پیروان دیگر ادیان علاوه بر اسلام، مسئله چشم زخم را باور دارند . یهودیان نیز چشم زخم را باور داشتند و 99 درصد از مرگ ها را ناشی از چشم زخم می دانستند. (واژه های فرهنگ یهود، 1977م، ص191-192)
اعراب نیز در دوران جاهلیت، چشم زخم را در اثر چشم آدمی نمی دانستند و نتیجه نگاه برخی حیوانات می پنداشتند (جاحظ، کتاب الحیوان، 1385-1389ق، ج2، ص131-132)
آنان برای در امان ماندن از چشم زخم، از تدابیر مختلفی استفاده می کردند. به عنوان نمونه، هنگامی که تعداد شتران کسی به 1000 می رسید، یک چشم بهترین شتر خود را کور می کردند. (جاحظ، کتاب الحیوان، 1385-1389ق، ج1، ص17)
البته پیش از اعراب دو سنت سامی و هندو آریایی این باورها را داشتند. ( وسترمارک، ص55-58 )
دعای دفع چشم زخم برای حیوانات و غیر آن ها:
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ، بِسْمِ اللَّهِ الْعَظیمِ، عَبَسَ عابِسٍ، وَ شَهابَ قابسٍ، حَجَرَ یابِسٍ، رَدَدْتُ عَیْنَ العایِنِ عَلَیْهِ، مِنْ رَأسِهِ اِلی قَدَمَیْهِ،
اَخَذَ عَیْناهُ، قابِضٌ بِکِلاهُ، وَ عَلی جارِهِ وَاَقارِبِهِ، جِلْدُهُ دَقیقٌ وَ دَمُهُ رَقیقٌ، وَ بابُ الْمَکْرُوهِ تَلیقُ،
فَارْجِعِ الْبَصَرَ هَلْ تَری مِنْ فُطُورٍ، ثمَّ ارْجِعِ الْبَصَرَ کَرَّتَیْنِ یَنْقَلِبْ اِلَیْکَ الْبَصَرُ خاسِئاً، وَ هُوَ حَسیرٌ
به نام خدا که رحمتش بسیار و مهربانی اش همیشگی است، به نام خدای بزرگ، بر تُرش رویی تُرش رو و آتش فروزان و سنگ سخت، برگرداندم چِشم چشم زن را، از سر تا به پایش،
بگیرد دو چشم او را گیرنده ای با همه نگاهش و بر همسایه و خویشانش، پوستش نازک، خونش رقیق، درِ ناخوشایند سزاوار او،
پس بازگردان چشم را، آیا شکافی می بینی؟ سپس چشم را دوباره بازگردان چشم به سوی تو باز می گردد خسته و ناتوان.
کارهای خرافی برای دفع چشم زخم
جالب است بدانید که هیچ رابطه ای بین عدد 13 و نحوست و هیچ ارتباطی بین شکستن تخم مرغ با دفع چشم زخم نیست. دعا برای دفع چشم زخم تاثیر دارد اما باز کردن دکانی برای نوشتن دعا و ادعای دعانویسی گناه محسوب شده و قابل قبول نیست.
