دانش گوهرشناسی از جمله دستاوردهای موفق بشری است که در جهت شناسایی و درجه بندی انواع گوهرها چه قیمتی چه نیمه قیمتی به کار میرود.در واقع گوهرشناسی دانشی است که در راستای شناخت سنگ های ارزشمند و قیمتی و مصنوعی پایه ریزی شده است. اولین مرکز آموزش در حیطه ی گوهرشناسی در جهان، موسسه ای آمریکایی GIA می باشد که استانداردها و قواعد آموزشی آن در دنیا اعمال می گردد.
در زمینه فعالیت خرید و فروش طلا و جواهرات قیمتی و باارزش ، نقش گوهر های رنگی انکارناپذیر است.آزمایشگاه سنگ های قیمتی گوهرشناسی ایران دارای جامع ترین و بروزترین سیستم ها و تجهیزات سنگ‌شناسی ، گوهرشناسی در ایران بوده که این سیستم اقدام به صدور شناسنامه های تخصصی می نماید .
گوهرشناسی چه علمی است؟
گوهرشناسی در واقع زیرمجموعه ای از رشته کانی‌شناسی است که مرتبط با سنگ های قیمتی غیر طبیعی و طبیعی است . یکی از فعالیت ها و تخصص های جواهرشناسان گوهرشناسی می باشد و جواهر فروشان با داشتن این مهارت می توانند سنگ های قیمتی را شناسایی کنند و مورد بررسی قرار دهند .
تاریخچه ی گوهرشناسی به قرن نوزدهم بر می گردد . این رشته اکنون علاوه بر سراسر دنیا در ایران نیز تدریس می شود . مهمترین هدف در این رشته رتبه بندی و ارزش گذاری بر جواهرات و گوهرهاست که نیاز این علم گذراندن دوره آن است.در شناسایی گوهرهای رنگی ، شناسایی گوهرها بر اساس یک سری ویژگی‌هاست : ویژگی های فیزیکی، ترکیبات شیمیایی و خواص نوری سنگ انجام می باشد.
ارزش گوهر های رنگی به چه چیزی است؟
ارزش گوهر ها به فاکتورهايي همچون نادر بودن ، رنگ، پاکي و برش خوب آنها در بازارهاي جهاني بستگي دارد و گوهري که داراي چنين مشخصه هايي باشد، بسيار گرانبها و با ارزش بوده و از عهده خريد افراد عادی خارج است.از سوي ديگر اغلب کاني هايي که از معادن استخراج مي شوند به علت عدم وجود ویژگی هاي گفته شده، در دسته سنگ هاي نيمه قيمتي قرار مي گيرند که در بازارهاي جهاني از جايگاه خاصي برخوردار نیستند و در نتيجه يا بسيار ارزان ارائه مي شوند و يا در صنايع دیگر مورد استفاده قرار مي گيرند.
● نوع سنگ : سنگ های قیمتی مانند زمرد یا یاقوت سرخ گرانتر از کوارتز یا آمتیست خواهند بود.
● رنگ : هنگام بررسی گوهرهای رنگی ، رنگ فاکتور بسیار مهمی در ارزش گذاری این گوهرهاست. هنگام ارزیابی رنگ جواهرات رنگی، جنبه دیگری نیز وجود دارد: یکنواختی رنگ. چشم ما هفت رنگ رنگین کمان را می‌بیند: قرمز، نارنجی، زرد، آبی، نارنجی ، سبز و بنفش. هر یک از این رنگ‌ها از پرتوهای نور ساخته شده است، هر کدام با سرعت‌های متفاوت با طول موج‌های خاص خود حرکت می‌کنند.
هنگامی که تمام رنگ‌های گفته شده ترکیب می‌شوند، ما آن را به عنوان نور سفید می‌بینیم. هنگامی که نور سفید وارد گوهر رنگی میشود، بخشی از نور جذب میشود. به عنوان مثال، اگر گوهری همه رنگ ها را جذب کند ولی قرمز را جذب نکند ، تنها قرمز قابل مشاهده خواهد بود، و گوهر را به صورت رنگ قرمز می‌بینیم.
● سنگ های رنگی در مقابل سنگ های بی رنگ: هر چه رنگ نگین مورد بررسی روشن تر باشد، معمولاً ارزان تر خواهد بود. ارزشگذاری سنگ های قیمتی بر اساس رنگ مشکل است زیرا طیف گسترده ای است.
هنگام ارزش گذاری یک سنگ جواهر، علاوه بر رنگ به اشباع رنگ نیز نگاه می کنیم. به عنوان مثال، یک سنگ جواهر یاقوت کبودی که رنگ و بهبود یافته شده، گران تر از یک سنگ روشن است.هر چه سنگ رنگ عمیق تر و زنده تری داشته باشد با ارزش تر و گرانتر خواهد بود.
● وزن سنگ : وزن سنگ نیز یکی از مهم ترین عوامل قیمت گذاری می باشد و در سنگ های گران بها مثل الماس ، وزن باعث رشد افزایشی قیمت می شود .
● وضوح: هرچه سنگ های قیمتی دارای عیوب ( خط و خش) بیشتری باشند، ارزش آنها کمتر است. سنگ های قیمتی که پاک هستند، هیچ عیب و نقص قابل مشاهده ای ندارند، و بهترین درخشندگی را نشان می دهند و بنابراین، بالاترین قیمت را نیز دارا میباشند. الماس هایی با وضوح عالی اغلب به دلیل محبوبیت و درخشندگی که دارند، دارای قیمت گرانتری هستند.
● منشا سنگ های قیمتی : کیفیت یک سنگ جواهر همیشه به منشاء آن بستگی ندارد، اگرچه بازاریابی استراتژیک خریداران را به این باور وادار می کند.
● محبوبیت سنگ : قیمت سنگ های قیمتی تنها ارزش آن چیزی را دارد که بازار مایل به آن است برای آنها بپردازد، و اینجاست که محبوبیت نقش بسیاری دارد.
یک سنگ جواهر که الان رواج پیدا کرده است یا به عبارتی مد شده است ، به عنوان مثال، الماس صورتی، ارزش بیشتری خواهد داشت، زیرا تقاضا و خواهان بیشتری دارد. پس ارزش یک سنگ جواهر تا حد زیادی به محبوبیت آن در بازار و به عبارتی مد بودن آن سنگ مربوط می شود.
تاثیر عوامل بر رنگ سنگ های رنگی
اغلب سنگهای قیمتی و ارزشمند در اعماق پوسته زمین تحت فشار و گرمای بسیار شدید تشکیل می‌شوند. وجود مواد معدنی و عناصر خاص و مهم در دوره تشکیل آنها نقش اساسی و مهم در تعیین رنگ آنها دارد.
نقش ساختار کریستالی
ساختار کریستالی یک سنگ قیمتی نیز بر رنگ آن تأثیر میگذارد. سنگهای قیمتی از انواع ساختارهای شبکه کریستالی تشکیل شده‌اند که می‌توانند به طور انتخابی طول موج‌های خاصی از نور را جذب و منعکس کنند. این جذب انتخابی باعث ایجاد رنگ‌های متمایز مشاهده شده در سنگهای قیمتی مختلف میشود. به عنوان مثال، رنگ قرمز یاقوت سرخ را می‌توان به وجود کروم نسبت داد که نور سبز و آبی را جذب می‌کند و اجازه می‌دهد فقط نور قرمز منتقل شود.
تاثیر عناصر کمیاب
عنصرهای نادر موجود در یک سنگ قیمتی و باارزش می‌توانند رنگ آن را به میزان زیادی تغییر دهند. حتی مقادیر اندکی از عناصر خاص می‌تواند تغییرات قابل توجهی ایجاد کند. به عنوان مثال، وجود ناخالصی‌های آهن در کوارتز باعث ایجاد رنگ‌های بنفش غنی آمتیست میشود. به همین ترتیب، اثر متقابل ناخالصی‌های مس و آهن باعث ایجاد رنگ‌های جذاب سبز فیروزه‌ای و آبی میشود.
دخالت انسان
علاوه بر عوامل طبیعی، دخالت انسان در ایجاد و تقویت رنگ سنگهای قیمتی نقش زیادی دارد. تکنیک‌هایی مانند عملیات حرارتی، تابش و پوشش معمولا برای افزایش اشباع رنگ یا تغییر رنگ در سنگهای قیمتی استفاده میشود. برای مثال، عملیات حرارتی یاقوت کبود زرد می‌تواند رنگ آنها را بیشتر کند، در حالی که تابش تاثیر متفاوتی روی الماس میگذارد و می‌تواند الماس‌های کم‌رنگ را به نگین‌های آبی تبدیل کند.
پدیده پلوکرویسم
Pleochroism یک ویژگی منحصر به فرد است که توسط سنگهای قیمتی خاص به نمایش گذاشته میشود، جایی که وقتی از زوایای مختلف به آنها نگاه میشود رنگ‌های متفاوتی را نشان می‌دهند. ساختار کریستالی و خواص نوری سنگهای قیمتی باعث ایجاد این پدیده میشنود. نمونه‌های قابل‌توجهی از سنگهای قیمتی پلوکروئیک عبارتند از الکساندریت که در نور روز سبز و در نور رشته‌ای قرمز و یولیت که سایه‌های آبی و بنفش را از زوایای مختلف نشان می‌دهد.
الماس‌شناسی و ارزیابی الماس
الماس از کلمه ی یونانی ( آداماس ) به معنی شکست ناپذیر گرفته شده است الماس از کربن خالص تشکیل شده و کریستالی است بی رنگ ،اما گاهی به رنگ های متفاوت من جمله قهوه ای مایل به زرد، نارنجی روشن، زیتونی و سیاه دیده می شود. نام دیگر الماس های رنگی ، الماس های فانتزی است.
الماس ها یکی از سخت ترین مواد شناخته شده در طبیعت می باشند . اغلب افرادی که کارشان خرید و فروش الماس است به کمک یک متخصص سنگ های قیمتی معروف به گوهرشناس نیاز دارند. الماس‌شناسی و ارزیابی الماس یکی از سخت ترین موارد شناخته شده است ولی نکته بسیار جالب که وجود دارد این است که اگر یک الماس را در مسیر نور خورشید قرار دهیم، شروع به از دست دادن اتم های خود می‌کند. نرخ کاهش اتمها در الماس آنقدری نیست که جواهرسازان یا صاحبان حلقه های برلیان را نگران کند.
رتبه بندی الماس ها
چهار معیار برای رتبه بندی الماس وجود دارد که به چهار c شهرت دارند . که شامل موارد زیر میباشد.
Cut یا برش الماس
Clarity یا میزان شفافیت الماس
Carat وزن الماس
Color رنگ الماس
برش الماس: برش الماس، بیشترین تأثیر را درخشش و براق جلوه کردن الماس دارد. اگر به پراکندگی نور در حین حرکت دقت کنید، متوجه خواهید شد که نحوه درخشش و انعکاس نور الماس با نوع برش‌هایی که روی آن زده میشود ارتباط دارد.
نحوه برش خوردن الماس، مهمترین و بیشترین تأثیر را در زیبایی و در نتیجه، ارزش یک قطعه الماس دارد. به این ترتیب، برای ارزیابی برش یک قطعه الماس، سه عامل متقارن بودن، صیقلی بودن و نسبت وزنی مورد بررسی قرار میگیرند تا در نهایت دوام قطعه الماس تضمین شود. الماس‌ها از نظر برش در طیف ضعیف تا عالی قرار میگیرند. هر تغییری که در برش ها ایجاد میشود باعث تغییر شیوه انعکاس نور خواهد شد که در نهایت روی زیبایی الماس تاثیر میگذارد.
رنگ الماس : در نظر داشتن این نکته که انواع مختلف الماس بر اساس میزان بی‌رنگ بودن ارزشگذاری می‌شوند، هر چه الماس بی‌رنگ‌تر باشد ارزشمندتر و گران قدر تر به حساب می‌آید. البته این را نباید فراموش کنیم که الماس‌های صورتی و آبی از این قاعده جدا هستند. طیف رنگی الماس‌ها از بدون رنگ بودن آغاز میشود که بیشترین ارزش را دارد و تا زرد و قهوه‌ای نیز ادامه دارد.
وزن الماس: قیراط واحد وزن این نگین است که نسبت آن به گرم یک به پنج می باشد. هرچه وزن این گوهر گرانقدر بالاتر باشد قیمت آن تصاعدی بیشتر می شود. الماس و سایر سنگهای قیمتی با معیار «Carat» سنجیده می‌شوند که برابر با «۰/۲» گرم هست. گاهی دو قطعه الماس با کارات یکسان، ارزش متفاوتی دارند بنابراین تنها عامل مؤثر در ارزش الماس، وزن آن نیست.
میزان شفافیت الماس : الماس سنگ قیمتی، طبیعی است که در اعماق زمین و تحت فشار و گرمای بسیار زیاد به وجود می آید. اکثر این سنگ‌ها علامت‌هایی مثل خط یا لک‌هایی به همراه دارند که از ابتدای شکل‌گیری به طور طبیعی با آنها بوده است. علامت‌هایی که روی سطح الماس وجود دارند بر شفافیت الماس تاثیر میگذارند.
بالاترین درجه الماس هیچ خط و خشی بر روی خود ندارد و کاملا صاف و بی نقص میباشد .حتی گوهرشناسی خبره به کمک ذره‌بینی با بزرگ‌نمایی ۱۰ نیز قادر به دیدن این خط و خش روی آن نیست. این طیف تا یازده پله ادامه پیدا می‌کند و در نهایت، به الماس‌هایی می‌رسد که خط و خش در آنها به وضوح دیده میشود و حتی با بزرگ‌نمایی کمتر از ۱۰ برابر نیز قابل رویت هستند.
سخن پایانی
نقش گوهر های رنگی با زیبایی در عرصه بزرگ فعالیت خرید و فروش طلا و جواهرات، غیر قابل انکار است . گوهر های رنگی با زیبایی منحصر به فرد خود جاودانگی و قدرت را تداعی می کنند.
علاوه بر آن پیشرفت تکنولوژی در صنعت جواهرات مخصوصا ساخت گوهر های مصنوعی، روش های مختلف بهسازی گوهرها و اختلاف قیمت بسیار زیاد آنها با نمونه های طبیعی خود، فراگیری علم گوهرشناسی را به امری ضروری مبدل کرده است.
