از دیرباز تا کنون عملیات مخراج کاری و یا مرصع کاری را بر روی فلزات و سنگ های مختلف قیمتی انجام می دادند که این کار به وسیله ابزار آلات و وسایل خاصی صورت می گرفت. به مرور زمان که بشر فلزات مختلف و کاربرد آن ها را شناخت، توانست با استفاده از هنر و خلاقیت خود زیورآلاتی را درست کند که از فلزات و سنگ های با ارزشی تشکیل شده بودند مانند عقیق، فیروزه، مروارید، یاقوت و لعل و غیره.
هنگامی که قرار است این زیورآلات ساخته شوند مراحلی به کار می رود که نیاز به تبحر و تخصص کافی در این زمینه دارد و مهمترین مرحله ساخت زیورآلات ساخته شده از سنگ و فلزات مخراج کاری می باشد که شامل قسمت پایینی کار و قرار دادن سنگ بر روی پایه اصلی انگشتر می شود. این بخش از مهمترین و حساس ترین بخش ساختن زیورآلات است. در این مقاله با ما همراه باشید تا بیشتر با مفهوم مخراج کاری و کاربرد های آن آشنا شوید.
مفهوم مخراج کاری به چه معنا می باشد؟
هنگامی که نقوش زیبا با نهایت ظرافت بر روی رکاب اصلی انگشتر طراحی می شوند؛ بخش بالایی که پایه قرار گرفتن سنگ های قیمتی می باشد از ظرافت بالایی برخوردار است و این بخش در زیبایی و جذاب دیده شدن انگشتر نقش بسزایی دارد. این پایه را می توان به روش های مختلفی طراحی کرد که می تواند به صورت تاج های کوتاه و یا بلند، تک پایه، چند پایه و غیره باشند.
بنابراین قرار دادن سنگ های قیمتی و زینتی بر روی پایه اصلی خود نیازمند هنر و تبحر بالایی است و شخص مخراج کار باید با نهایت دقت سنگ را درون بخش اصلی خود قرار دهد و سپس آن را بر روی پایه اصلی خود محکم کند. در فرآیند مخراج کاری با توجه به نوع پایه ای که در انگشتر ها به کار می رود با روش های مختلفی آن ها را نصب می کنند.
روش های قرار دادن سنگ بر روی پایه اصلی خود می تواند به صورت ریلی، قلم زنی، کاسه ای و یا چنگی باشد که این روش ها برای سنگ هایی که ریز هستند مناسب و کاربردی می باشند. برای اینکه زیبایی سنگ ها و جواهرات به صورت طبیعی و زیباتر دیده شود نباید از چسب و سایر مواد شیمیایی استفاده کرد، چون امکان دارد به مرور زمان خاصیت خود را از دست بدهند.
بنابراین در هنگام عملیات مخراج کاری باید سنگ به گونه ای بر روی پایه نگهدارنده خود قرار داده شود که آسیبی به سنگ زینتی نرسد و بسیار محکم باشد، چون ممکن است بر اثر فشاری که به سنگ وارد می شود سنگ دچار ترک شود ویا با استفاده نامناسب از ابزارآلات بر روی پایه های خود نگین ها دچار خط و خش شوند. اگر به جای انگشتر مخراج کاری بر روی گردنبند و یا گوشواره صورت بگیرد کار به صورت ظریف تر و حساس تری انجام می شود.
مراحل انجام مخراج کاری:
بهتر است از چسب برای نصب نگین بر روی انگشتر استفاده نشود چون نتیجه نهایی خوب به نظر نمی رسد. عملیات مخراج کاری عملیاتی ظریف و زیبا است که توسط متخصصان با تجربه در نهایت دقت و ظرافت به کمک ابزارآلات صورت می گیرد و باید به گونه ای تنظیم شود که آسیبی به جواهر و یا سنگ قیمتی وارد نشود.
در هنگام ساخت انگشتر، گوشواره، گردنبند و دستبند باید از ابزار آلاتی مناسب استفاده شود تا سنگ و یا جواهر بر روی پایه نگهدارنده خود ثابت بماند. اگر در حین عملیات مخراج کاری پایه نگهدارنده قادر نباشد که سنگ را در جای خود ثابت نگه دارد در نتیجه به سنگ آسیب می رسد و تمامی زحماتی که مخراج کار کشیده است از بین می رود و ارزش جواهر تا حد زیادی زایل خواهد شد.
چون نمی توان از چسب و یا مواد شیمیایی برای ثابت ماندن سنگ و جواهرات استفاده کرد در نتیجه کار مخراج کاری حساس تر می شود. اگر با ابزار فشار زیادی بر آن وارد کنید موجب می شود که پایه نگهدارنده دچار خط و خش شود و در نتیجه کیفیت نهایی کار زیاد مطلوب نخواهد بود.
کاربرد مخراج کاری طلا چه می باشد؟
از مخراج کاری در صنایع طلا و جواهرات زیاد استفاده می شود و تنها فرد مخراج کار می تواند در نهایت به کار بردن ظرافت و دقت سنگ ها را بر روی پایه های خود قرار دهد، در این روش طراحان طلا و جواهرات برای انواع دست سازه های خود پایه هایی را می سازند و گوهر تراشان هم سنگ های قیمتی و جواهرات را تراش می دهند؛ اما هیچ کدام از این موارد خود به تنهای قابل استفاده نمی باشند و در اینجا متوجه نقش خطیر مخراج کار خواهید شد.
در واقع مخراج کار جواهری را که تراش خورده است به گونه ای بر روی پایه فلزی خود قرار می دهد که هم محکم و استوار باشد و تکان نخورد و هم اینکه شکل ظاهر گوهر حفظ شود و آسیبی نبیند، نتیجه این است که ارزش واقعی جواهرات حفظ می شود.
مخراج کاری جهت قرار دادن سنگ ها به چه صورت انجام می گیرد؟
روش چنگی برای مخراج کاری طلا: در روش چنگی نگین به وسیله چند عدد چنگک روی پایه اصلی خود قرار می گیرد و چنگک ها به صورت مفتولی، تسمه ای و ناودانی هستند و با توجه به شکلی که دارند نام گذاری می شوند. قرار دادن جواهر به روش چنگی نیز دارای روش های مختلفی هم چون 2، 3 و 4 چنگی ساده، چنگی مشترک و تنیسی یا سولیتری می باشد.
روش ریلی برای مخراج کاری طلا: این روش نیز از روش های بسیار زیبا برای قرار دادن جواهر می باشد که جواهر بین دو دیواره فلزی که شبیه ریل هستند قرار می گیرد و متخصصان به کمک ابزارآلات مخصوصی دو شیار را به صورت قرینه در دو طرف دیواره به وجود می آورند، بعد هم نگین را درون آن می گذارند و سپس دیواره های ریل را محکم می کنند.
روش قلم خور برای مخراج کاری طلا: در این روش که برای گوهر های کوچک به اندازه یک دهم قیراط کاربرد دارد، متخصصان تمام روش هایی هم چون سوراخ کاری، قلم زنی، ایجاد گوارسه، جای گذاری سنگ و کشیدن گوارسه بر روی طلا را خودشان به تنهایی انجام می دهند و روشی بسیار سخت است.
روش کاسه ای برای مخراج کاری طلا: این روش بسیار ساده است و متخصصان باید جواهرات را به گونه ای بر روی پایه های فلزی خود نصب کنند که هیچ گونه اثری از نصب بر روی آن ها باقی نماند و زیبایی کار از بین نرود. از روش های مختلفی برای آن استفاده می شود مانند فسیقولی، دورکوب، کاسه ای نیشی و گوله ای هم چنین نوع نصب آنها نیز با یکدیگر فرق می کند.
پایه ها در مخراج کاری چه فرقی با یکدیگر دارند؟
تمامی زیبایی و ظرافت کار مخراج کار بستگی به نوع قرار دادن گوهر بر روی پایه فلزی دارد و چون پایه ها با یکدیگر فرق می کنند، بنابراین روش نصبشان هم متفاوت است، رایج ترین پایه ها عبارتند از:
پایه چنگه ای: از این پایه برای تک نگین ها استفاده می شود تا نگین توجه بیشتری را به خود جلب کند و این نوع پایه برای نگین هایی استفاده می شود که دارای نگین های با ارزشی هستند و چون هدف این است که نور جواهر بیشتر منعکس شود در نتیجه این پایه موجب درخشان نشان دادن آن خواهد شد.پایه چنگه ای وی شکل و اشتراکی در میزان ایمنی جواهر هم تاثیر زیادی می گذارد، به همین دلیل این پایه هم کاربردی و هم راحت تر از سایر روش ها می باشد.
پایه دیواره ای: این پایه به وسیله دیواره هایی که دارد اطراف نگین را در بر می گیرد و جهت نگهداری از سنگ هایی با تراش فانتزی مانند الماس گلابی شکل مفید و کابردی می باشد. نوع دیگری به نام قوسی شکل وجود دارد که تنها بخشی از جواهر را در بر می گیرد و به آن نیم دایره هم گفته می شود و باعث دادن طرحی مدرن به پایه می شود، قوسی از فلز گرانبها در اطراف قسمت پهن گلابی، چنگه و شکل الماس را فرا می گیرد.
پایه کانالی: از این پایه بیشتر برای کانال هایی استفاده می شود که دارای تراشی گرد هستند و اگر می خواهید که لبه های کار دچار آسیب نشوند استفاده از این روش مناسب است، به خصوص در جواهراتی مانند الماس برای محافظت کامل از آن این روش بسیار مفید و کاربردی می باشد..پایه های دیگری هم چون سنگ فرشی، بالرین، خوشه ای، تراز و مهره ای نیز وجود دارند که هر کدام دارای روش نصب و خصوصیات متمایزی می باشند.
سخن پایانی:
مخراج کاری طلا و فلزات عملیاتی بسیار ظریف می باشد که نیازمند داشتن تخصص و مهارت کافی است چون اگر نگین به درستی بر روی پایه فلزی خود نصب نشود ممکن است به راحتی گم شود و یا اگر از ابزارآلات مناسبی برای عملیات مخراجکاری استفاده نشود ممکن گوهر آسیب ببیند، همین عامل موجب می شود که عملیات مخراج کاری با حساسیت بیشتری صورت بگیرد و نتیجه کار به خوبی به اتمام برسد.
